Κάπου εδώ είναι που ο ιστορικός χωροχρόνος του καπιταλισμού ποντάρει στο να περάσει σε ένα «επέκεινα», αναζητώντας νέες αγορές για κερδοφορία του συστατικού του στοιχείου : του κεφαλαίου, το οποίο εμφανώς βιώνει την πτωτική τάση του ποσοστού κέρδους.

Η επιθυμητική μηχανική των ροών στα δίκτυα, αυτή που συντηρείται με το σημειοκεφάλαιο, προσπαθεί μέσω της αναβάθμισης του νοητικού λογισμικού των υποκειμένων-χρηστών, να χρησιμοποεί τον άνθρωπο ως prosumer (παραγωγό-καταναλωτή). «Το διακύβευμα είναι ο έλεγχος του σπανιότερου ανθρώπινου πόρου: της προσοχής μας» (Moglen).

Ένα υπερτεχνολογικό ολιγοπώλιο, με εγχειρήματα τύπου Second Life και Metaverse, δομεί συστηματικά μια πλανητική βάση συμπεριφορικής οικονομικής δραστηριότητας σε ευχάριστα και παιγνιώδη περιβάλλοντα εικονικής φύσεως.

Σε αυτά τα περιβάλλοντα ο κυβερνοεργαζόμενος των δικτύων, το γνωστό cognitariato, θα μετατραπεί σε ένα νέο android-υποκείμενο. Αν και θα παράγει, θα καταναλώνει, θα συναλλάσσεται, εν τούτοις οι μεσάζοντες δεν θα είναι πλέον αναγκαίοι ενώ με τα ψηφιακά νομίσματα, το «φαντασιακό» χρήμα δηλαδή, θα «ξεχνάει» την υπερχρέωση στον πραγματικό καπιταλισμό, την απαξιωμένη εργασία του, την επισφαλή τροχιά του αληθινού βίου, τα κόστη του κοινωνικού συντονισμού.

Στα νέα αυτά συναλλακτικά σύμπαντα το θέμα δεν θα είναι οι τιμές και οι αξίες, αλλά η ελευθερία. Η φαινομενική εκδοχή του δήθεν απεριόριστου νομίσματος και του εύκολου πλουτισμού, θα προκαλεί τόσο την περίφημη ψευδαίσθηση χρήματος (money illusion) όσο και την «απόκρυψη» του κόστους συναλλαγών. Σε αυτό συμβάλλει ήδη η υφιστάμενη έκσταση της ολοένα και αυξανόμενης ψηφιακής εγγύτητας και επικοινωνίας, η οποία πλέον θα «υποκαθιστά» έντονα την αληθινή επικοινωνία, την παραγωγική δραστηριότητα, την δημιουργική εργασία. Δηλαδή φαινόμενα του πραγματικού κόσμου.

Ο άνθρωπος της επαυξημένης πραγματικότητας θα είναι μάλλον «κενός» από στοχαστικά άγχη ή οντολογικά και υπαρξιακά διλήμματα με διανοητικές εξισώσεις. Θα ζει μέσα σε ένα πλαίσιο «κοινοτικού αγαθού» στον κυβερνοχώρο. Θα κινδυνεύει όμως να «χαθεί» ως συνειδητό ον μέσα στον Άλλο, εκείνον που θα αντιπροσωπεύει τόσο το avatar όσο και ο εναλλακτικός ψηφιακός εαυτός του.

Αλλά είναι όμως πράγματι ένας «άλλος» εαυτός, αυτή η ψηφιακή περσόνα στα νέα ανοριοθέτητα τεχνολογικά περιβάλλοντα εναλλακτικού βίου; Άραγε πόσα ακριβώς «εγώ», πόσες από τις μάσκες που ανέφερε στα έργα του ο Πεσσόα, θα αναπαρίστανται στο εικονικό επέκεινα και στις μητροπόλεις της δυνητικής πραγματικότητας;

Πριν να ανιχνεύσουμε πιθανές απαντήσεις ας τολμήσουμε μια αντισυστημική προσέγγιση.

Φαίνεται μάλλον ξεκάθαρα ότι ο καπιταλισμός ανακαλύπτει - μετά το συμπεριφορικό πλεόνασμα από τα διαδικτυακά ίχνη και δεδομένα του υποκείμενου - το πως μπορεί να διοχετεύσει σημειοκεφάλαιο σε νέες επικράτειες-αγορές. Και να δομήσει εκεί μια πολλαπλής εκδοχής νέα «σημειωτική» οικονομία, μέσα σε μια μετακαπιταλιστική συνθήκη παιγνιοποίησης (gamification) των συναλλαγών (σημ. Το «ζωντανό νόμισμα» του Klossowski δηλαδή, θα βρει διέξοδο όσον αφορά την «ανταλλαγή» των ενστίκτων και των μύχιων επιθυμιών που κρύβονται στον ψυχισμό).

Με λίγα λόγια: θα μπορείς να ζεις πιο άνετα και ελεύθερα στο metaverse καθώς το συλλογικό ασυνείδητο θα είναι καταχωνιασμένο σε κάποιο cloud. Και οι υπερεγωτικές προσταγές του δυσφορικού αληθινού πολιτισμού απλά θα αραχνιάζουν στα φρουδικά βιβλία της ανθρώπινης ιστορίας.

Εικάζω ότι ο νέος ανθρωπότυπος, που ήδη πλάθεται στον πραγματικό κόσμο, δεν θα μεταλλαχθεί στις ψηφιακές κοινότητες των avatars σε ένα μηχανικό «εικονικό ον» με φιλοσοφικά αναβαθμισμένο εγκέφαλο. Μάλλον αυτός ο ανθρωπότυπος θα κάνει ένα «reset» στον σκληρό δίσκο, για τα ζωώδη ένστικτα του (animal spirits), και θα αναγκαστεί να προβεί σε ένα «ξεκαθάρισμα» στα αρχεία των συναισθηματικών ρόλων της πραγματικής του ζωής…

Ηλίας Καραβόλιας (EBR)